Giao thừa là thời khắc mà trời đất giao hoà, âm
dương hoà quyện để vạn vật bừng lên sức sống mới. Đối với người Việt Nam
phút giao thừa thật thiêng liêng và trang trọng. Lễ Trừ tịch được cử hành đúng
vào lúc giao thừa(hết giờ hợi ngày 30 sang giờ Tý mở đầu ngày Mồng một Tết). Theo phong tục của người Việt Nam từ cổ xưa, tại thời điểm giao
thừa nhà nhà đều cúng lễ ngoài trời và cúng lễ trong nhà.
A. LỄ CÚNG GIAO THỪA NGOÀI TRỜI
Ý nghĩa:
Người xưa tin rằng: mỗi năm có một vị hành khiển
trông coi việc nhân gian, hết năm thì vị thần năm cũ lại bàn giao công việc cho
vị thần năm mới, nên phải cúng giao thừa ở ngoài trời để tiễn đưa thần năm cũ
và đón rước thần năm mới. có 12 vị hành khiển và 12 phán quan (phán quan là vị
thần giúp việc cho các vị hành khiển). Mỗi vị làm một năm dưới dương gian và cứ
sau 12 năm thì lại có sự luân phiên trở lại. vương hiệu của 12 vị hành khiển và
các phán quan là:
- Năm Tý: Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn hành binh
chi thần, Lý Tào phán quan.
- Năm Sửu: Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục
thương hành binh chi thần, Khúc Tào phán quan.
- Năm Dần: Ngụy Vương Hành khiển, mộc tinh hành
binh chi thần, tiêu tào phán quan.
- Năm Mão: TrịnhVương Hành khiển, thạch tinh hành
binh chi thần, liễu tào phán quan.
- Năm Thìn: Sở Vương Hành khiển, hoả tinh hành
binh chi thần, biểu tào phán quan.
- Năm Tị: Ngô Vương Hành khiển, thiên hao hành
binh chi thần, hứa tào phán quan.
- Năm Ngọ: Tần Vương Hành khiển, thiên mao hành
binh chi thần, ngọc tào phán quan.
- Năm Mùi: Tống Vương Hành khiên, ngũ đạo hành
binh chi thần, lâm tào phán quan.
- Năm Thân: Tề Vương Hành khiển, ngũ miếu hành
binh chi thần, tống tào phán quan.
- Năm Dậu: Lỗ Vương Hành khiển, ngũ nhạc hành binh
chi thần, cự tào phán quan.
- Năm Tuất: Việt Vương Hành khiển, thiên bá hành
binh chi thần, thành tào phán quan.
- Năm Hợi: Lưu Vương Hành khiển, ngũ ôn hành binh
chi thần, nguyễn tào phán quan.
Chú ý: trong các bài văn khấn giao thừa khi
dâng hương ngoài trời đều khấn danh vị của các vị quan hành khiển cùng các vị
phán quan nói trên, năm nào thì khấn danh vị của danh vị của quan hành khiển
năm ấy.
Chuẩn bị lễ:
Lễ cúng giao thừa ngoài trời gồm: hương, hoa,
đèn nến, trầu cau, quần áo, mũ thần linh và mâm lê mặn. với thủ lợn luộc, gà
trống luộc, xôi, bánh chưng. Tất cả được bày lên bàn trang trọng đặt ở
trước cửa nhà.
Mâm lễ cúng giao thừa giao thừa phải được chuẩn
bị chu đáo, trang trọng với lòng thành kính. Vào đúng thời điểm giao thừa,' người chủ gia
đình phải thắp đèn, nến, rót rượu, rồi khấn vái trước án.
Văn khấn có thể viết vào giấy để đọc, sau khi
hết 3 tuần hương thì hoá tờ giấy viết văn khấn cùng vàng mã dâng cúng.
VĂN KHẤN GIAO THỪA NGOÀI TRỜI
Nam mô a di đà phật!
Nam mô a di đà phật!
Nam mô a di đà phật!
- Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư
Phật, Chư Phật mười phương
- Con kính lạy Đức Đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn
Phật
- Con kính lạy HoàngTthiên, Hậu Thổ, chư vịTtôn
thần.
- Con kính lạy Ngày Cựu niên Đương cai Hành
khiển.
- Con kính lạy Đương niên Thiên quan (năm nào
khấn danh vị của vị Hành khiển năm ấy) năm 2010 các Ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long
Mạch, Táo quân, chư vị Tôn thần.
Nay là phút giao thừa năm 2010
Tín chủ (chúng) con là:…………..............
Ngụ tại số nhà:…………...............................................
Giao thừa chuyển năm 2010
Năm cũ qua đi, Năm mới đã
đến, Tam dương khai thái, Vạn tượng canh thân. Ngài Thái Tuế Tôn thần trên vâng lệnh thượng đế
giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh, tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân.
Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc nhân ngày đầu xuân,
tín chủ chúng con thành tâm, sắm sửa hương hoa phẩm vật dâng lên trước án, cúng
dâng phật thánh dâng hiến Tôn thần, đốt nén hương thơm, thành tâm bái thỉnh.
Chúng con kính mời: ngài cưu niên đương cai Ngài
Tân niên đương cai Thái tuế chí đức Tôn thần; ngài bản cảnh thành hoàng chư vị
dại vương, ngài bản xử thần linh thổ địa, phúc đức chính thần, các ngài ngũ
phương, ngũ thổ, long mạch tài thần, các bản gia táo quân và chư vị thần linh
cai quản ở trong xứ này. Cúi xin các vị giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật,
phù hộ cho gia chúng con luôn luôn mạnh khoẻ, mọi sự bình an, vạn sự tốt lành,
gia đình hoà thuận, làm ăn phát đạt.
Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin chứng giám,
Phù hộ độ trì.
Nam mô a di đà phật!
Nam mô a di đà phật!
Nam mô a di đà phật!
GIAO THỪA LÀ GÌ?
Theo từ điển Hán Việt của Ðào Duy Anh nghĩa là
cũ giao lại, mới đón lấy. Chính vì ý nghĩa ấy, nên hàng năm vào lúc giao tiếp
giữa hai năm cũ, mới này, có lễ trừ tịch.
+ Lễ trừ tịch
Trừ tịch là giờ phút cuối cùng của năm cũ sắp
bắt đầu qua năm mới. Vào lúc này, dân chúng Việt nam theo cổ lệ có làm lễ trừ
tịch. Ý nghĩa của lễ này là đem bỏ hết đi những điều xấu của năm cũ sắp qua để
đón những điều tốt đẹp của năm mới sắp đến. Lễ trừ tịch còn là lễ để "khu
trừ ma quỷ", do đó có từ "trừ tịch". Lễ trừ tịch cử hành vào lúc
giao thừa nên còn mang tên là lễ giao thừa.
+ Cúng ai trong lễ giao thừa
Tục ta tin rằng mỗi năm có một ông hành khiển
coi việc nhân gian, hết năm thì thần nọ bàn giao công việc cho thần kia, cho
nên cúng tế để tiễn ông cũ và đón ông mới. Lễ giao thừa được cúng ở ngoài trời
là bởi vì các cụ xưa hình dung trong phút cựu vương hành khiển bàn giao công
việc cho tân vương luôn có quân đi, quân về đầy không trung tấp nập, vội vã
(nhưng mắt trần ta không nhìn thấy được), thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn
uống gì. Những phút ấy, các gia
đình đưa xôi gà, bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn nguội ra ngoài trời cúng, với
lòng thành tiễn đưa người nhà trời đã cai quản mình năm cũ và đón người nhà
trời mới xuống làm nhiệm vụ cai quản hạ giới năm tới. Vì việc bàn giao, tiếp
quản công việc hết sức khẩn trương nên các vị không thể vào trong nhà khề khà
mâm bát mà chỉ có thể dừng vài giây ăn vội vàng hoặc mang theo, thậm chí chỉ
chứng kiến lòng thành của chủ nhà.
+ Sửa lễ giao thừa
Người ta cúng giao thừa tại các đình, miếu, các
văn chỉ trong xóm cũng như tại các tư gia. Bàn thờ giao thừa được thiết lập ở
giữa trời. Một chiếc hương án được kê ra, trên có bình hương, hai ngọn đèn dầu
hoặc hai ngọn nến. Lễ vật gồm: chiếc thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo,
trầu cau, hoa quả, rượu nước và vàng mã, đôi khi có thêm chiếc mũ của Ðại Vương
hành khiển.
Ðến giờ phút trừ tịch, chuông trống vang lên,
người chủ ra khấu lễ, rồi mọi người kế đó lễ theo, thành tâm cầu xin vị tân
vương hành khiển phù hộ độ trì cho một năm nhiều may mắn. Các chùa chiền cũng
cúng giao thừa nhưng lễ vật là đồ chay. Ngày nay, ở các tư gia người ta vẫn
cúng giao thừa với sự thành kính như xưa nhưng bàn thờ thì giản tiện hơn,
thường đặt ở ngoài sân hay trước cửa nhà.
+ Tại sao cúng Giao thừa ngoài trời
Dân tộc nào cũng coi phút giao thừa là thiêng
liêng. Các cụ ta quan niệm: Mỗi năm Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông
nom công việc dưới hạ giới, đứng đầu là một ngài có trí như quan toàn quyền.
Năm nào quan toàn quyền giỏi giang anh minh, liêm khiết thì hạ giới được nhờ
như: được mùa, ít thiên tai, không có chiến tranh, bệnh tật...Trái lại, gặp
phải ông lười biếng, kém cỏi, tham lam thì hạ giới chịu mọi thứ khổ.
Các cụ hình dung phút ấy ngang trời quân đi,
quân về đầy không trung tấp nập, vội vã (nhưng mắt trần ta không nhìn thấy
được) thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn uống gì. Những phút ấy, các gia
đình đưa xôi gà, bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn nguội ra ngoài trời cúng, với
lòng thành tiễn đưa người nhà Trời đã cai quản mình năm cũ và đón người nhà
trời mới xuống làm nhiệm vụ cai quản hạ giới năm tới.
Vì việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức
khẩn trương nên các vị không thể vào trong nhà khề khà mâm bát mà chỉ có thể
dừng vài giây ăn vội vàng hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành
của chủ nhà..
+ Lễ cúng Thổ Công
Sau khi cúng giao thừa xong, các gia chủ cũng
khấn Thổ Công, tức là vị thần cai quản trong nhà. Lễ vật cũng tương tự như lễ
cúng giao thừa.
+ Mấy tục lệ trong đêm trừ tịch
- Sau khi làm lễ giao thừa, các cụ ta có những
tục lệ riêng mà cho đến nay, từ thôn quê đến thành thị, vẫn còn nhiều người tôn
trọng thực hiện.
- Lễ chùa, đình, đền: Lễ giao thừa ở nhà xong,
người ta kéo nhau đi lễ các đình, chùa, miếu, điện để cầu phúc, cầu may, để xin
Phật, Thần phù hộ độ trì cho bản thân và gia đình và nhân dịp này người ta
thường xin quẻ thẻ đầu năm.
- Kén hướng xuất hành: Khi đi lễ, người ta kén
giờ và hướng xuất hành, đi đúng hướng đúng giờ để gặp may mắn quanh năm.
- Hái lộc: Ði lễ đình, chùa, miếu, điện xong
người ta có tục hái trước cửa đình, cửa đền một cành cây gọi là cành lộc mang
về ngụ ý là "lấy lộc" của Trời đất Thần Phật ban cho. Cành lộc này
được mang về cắm trước bàn thờ cho đến khi tàn khô.
- Hương lộc: Có nhiều người thay vì hái cành lộc
lại xin lộc tại các đình, đền, chùa, miếu bằng cách đốt một nắm hương, đứng
khấn vái trước bàn thờ, rồi mang hương đó về cắm và bình hương bàn thờ nhà
mình.Ngọn lửa tượng trưng cho sự phát đạt được lấy từ nơi thờ tự về tức là xin
Phật, Thánh phù hộ cho được phát đạt quanh năm.
- Xông nhà: Thường người ta kén một người
"dễ vía" trong gia đình ra đi từ trước giờ trừ tịch, rồi sau lễ trừ
tịch thì xin hương lộc hoặc hái cành lộc ở đình chùa mang về. Lúc trở về đã
sang năm mới và ngưòi này sẽ tự "xông nhà" cho gia đình mình, mang sự
tốt đẹp quanh năm về cho gia đình. Nếu không có người nhà dễ vía người ta phải
nhờ người khác tốt vía để sớm ngày mồng một đến xông nhà trước khi có khách tới
chúc tết, để người này đem lại sự may mắn dễ dãi.
VĂN KHẤN GIAO THỪA
1- Văn khấn gia tiên: ( Cúng giao thừa trong nhà trước, nếu có thờ Ông bà )
- Kính nghe:
Tổ đức vĩnh thùy thiên tải thịnh
Gia phong hàm lạc tứ thời xuân.
Nhân tiết giao thừa năm Tân Mão, tử tôn chúng
con là:……………………..
cung nghinh tiên tổ hồi giáng gia đường, chứng
giám lòng thành, thụ kỳ lễ vật, khuôn phù gia nội đắc bình an.
Con nhất tâm bái thỉnh:
Bản cảnh Thành hoàng đại vương, Truy hồn sứ giả,
thiếp phách quan quân, trì phan đồng tử, dẫn lộ tướng quân, bản gia thổ địa,
bản xứ long thần tiếp dẫn vong linh chư vị gia tiên … (đọc tên những người thờ
phụng) lai đáo gia đường, chúng minh công đức. Duy nguyện, chư tôn hiền thánh,
khứ tự xuy phong, lai như xiết điện, bảo hộ tiên tổ giang phó gia đường, duy
nguyện: tổ tiên giám cách, nguyện than phục chỉ, hiếu phụng xuân thu, giáng phó
gia đường, chứng minh công đức.
Con nhất tâm bái thỉnh:
Cao cao chi tổ, viễn viễn chi tông, thúc bá đệ
huynh, cô di tỷ muội, bà cô ông mãnh; Hữu danh vô vị, hữu vị vô danh, đẳng đẳng
sảnh linh, trùng trùng quyến thuộc, phục hồi gia nội, tả hữu phân ban, thượng
hạ trung bàn, chứng minh công đức.
Con nhất tâm bái thỉnh.
Gia tiên bản phái, nội ngoại túc thanh, hương kỳ
phần đại anh hiền, hoặc văn thư lễ, hoặc lược điền viên, pong thanh thụ lập,
văn vọng lưu truyền, dư thanh đồng cảm, thức lễ mặc khiên, khí số chung linh,
tài năng tế mỹ.Nguyện giáng gia đường, chứng minh công đức.
Con nhất tâm bái thỉnh:
Gia trung phụng tự, tứ thời bát tiết, liệt vị
tôn linh:
Cung thỉnh:
(thờ ai thì đọc tên người đó kèm theo chữ :chân
linh vị tiền).
Duy nguyện: tử tôn bất thác, bảo hộ tử tôn,
giang phó gia đường thụ tử cúng dàng.
Khất cầu:
Tiên tổ phù trì, tôn linh bảo hộ chúng tôn, xuân
lai cát khánh, hạ đáo bình an, thu miễn tam tai, đông nghinh bách phúc, cầu tài
đắc tài, cầu lộc đắc lộc, cầu bình an đắc bình an.( hết )
2-KHẤN GIAO THỪA NGOÀI TRỜI : ( Văn
khấn cúng giao thừa )
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)
- Kính nghe:
Năm cũ đã hết kính cẩn tiễn đi
Năm mới vừa sang hân hoan rước đến!
Vào thời giao thừa, giờ Tý, mồng Một tháng Giêng
năm Tân Mão, khánh đản Đức Di Lặc Tôn Phật.
Nay đệ tử chúng con: ............................................
Tại (địa chỉ): ....................................................................................
Kính mừng tiết Nguyên Đán đã đến, làm lễ trừ
tịch, sửa soạn hương, hoa, đăng, trà, quả, thực hiến cúng giao thừa.
Nam mô Đương Lai Giáo Chủ Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật.
Nam mô Đông Phương Giáo Chủ Dược Sư Lưu Ly Quang Vương
Phật.
Nam mô Thiên Thủ Thiên Nhãn Đại Từ Đại Bi Linh Cảm Quán Thế Âm Bồ Tát.
Nam mô Hộ Pháp Thiện Thần Chư Thiên Bồ Tát.
Cung tống cựu niên:
Canh Dần niên, Ngụy
Vương hành khiển.
Tam thập lục phương chi thần, Khúc Tào phán
Quan.
Cung nghinh tân niên:
Tân Mão niên, Trịnh
Vương hành khiển
Mộc tinh chi thần, Khúc Tào phán quan.
- Cẩn cáo:
Tôn thần bản gia, Thổ công địa chủ, Ngũ phương
vạn phúc phu nhân.
Bản gia Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân.
Bản xứ Thổ địa phúc đức chính thần.
Ngũ phương long mạch, Tiền hậu địa chủ tiếp dẫn
Tài thần, Hỷ thần các vị tôn thần cùng chân linh gia tiên nội ngoại, lai lâm án
toạ, chứng giám lòng thành, thụ tư cúng dàng.
- Khấn nguyện:
Gia hộ toàn gia an lạc, bốn mùa không hạn ách
nghĩ lo, tám tiết hưởng vinh quang phúc thọ, hoạ đi phúc đến, sở cầu như ý, sở
nguyện tòng tâm.
- Kính mong:
Chứng giám lòng thành ân chiêm vạn vọng.
Đệ tử đồng gia kính lễ.
VĂN KHẤN GIAO THỪA TRONG NHÀ ( Trong
nhà)
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
- Con
lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư
Phật mười phương.
- Con
kính lạy Đức Đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật.
- Con
kính lạy Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
- Con
kính lạy Long Mạch, Táo Quân, Chư vị tôn thần.
- Con
kính lạy Tỗ Tiên nội ngoại, Chư vị Tiên linh
Nay phút giao thừa năm Tân Mão.
Tín chủ chúng con
tên là:…………………………………….
Ngụ tại:……………………………………………………………………………….
Phút giao thừa vừa tới, giờ tý đầu xuân, đón
mừng nguyên đán, tín chủ chúng con thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật dâng
lên trước án, cúng dâng Phật Thánh, Dâng hiến Tôn thần, tiến cúng Tổ tiên, đất
nén tâm hương, thành tâm kính lễ.
Chúng con kính mời: Ngài Bản cảnh Thành Hoàng
Chư vị Đại Vương, Ngài Bản xứ thần linh Thỗ địa, Phúc đức chính thần, các ngài
ngũ phương ngũ thổ, Long mạch Tài thần, các bản gia Táo quân, và các chư vị
thần linh cai quản ở xứ này. Cúi xin các vị giáng lâm trước án thụ hưởng lễ
vật.
Con lại kính mời các cụ Tiên linh cao tằng tỗ
khảo, Cao tằng tổ tỷ Thúc Bá Huynh đệ, Cô Dì, Tỷ Muội, nội ngoại Gia tộc, Chư vị Hương linh, các vong linh hữu vị vô danh cúi xin
giáng về linh sàng thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời vong linh các vị Tiền
chủ, Hậu chủ, y thảo thụ mộc, ngụ tại đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm
trước án thụ hưởng lễ vật.
Cúi xin các vị phù hộ độ trì cho toàn gia chủ
chúng con năm mới tốt lành, sức khỏe dồi dào, tấn tài tân lộc, vạn sự tốt lành,
vạn điều như ý.
Cầu cho mưa thuận gió hòa
Quanh năm tươi tốt trái hoa ngợp trời
Con tàu vượt biến xa khơi
Một miền thông thoáng bầu trời bình yên.
Đất nước sinh nhũng tài hiền
Một thời trỗi dậy lên tiên, thành rồng.
Cầu xin: Con cháu Lạc Hồng
Thiên tài xuất chúng rạng bung đất trời
Ở giữa thiên hạ ngời ngời
Tâm phục khẩu phục nhiều đời vang xa.
Đi ra không thua người ta
Ở nhà yên ấm hợp hòa tinh thương
Bước lên ở trốn chính trường
Ngửng nhìn thiên hạ, thẳng đường tiến ra.
Cầu xin sức khỏe ông bà
Quanh năm vui vẻ cửa nhà ấm êm
Mọi người đi sớm về đêm
Dù đi hải ngoại, dù lên bầu trời
Dù ra biển cả xa vời
Dù trèo rừng núi, dù bơi dưới hầm
Nắng mưa lao lực dãi dầm
Bình yên vô sự, trong tầm chở che.
Mùa đông cho tới mùa hè
Kinh thương phát đạt mua ghe bán tàu
Anh em gắn kết cùng nhau
Chung lưng gánh vác xây cầu đắp sông.
Kính xin Thượng Đế vui lòng
Ban cho thỏa nguyên như trong lời cầu!
Cầu xin Bồ Tát trên đầu
Ở bên che chắn nhiệm mầu hiển linh
Cầu xin Thần Thánh anh minh
Ra tay cứu giúp chúng sinh lỡ lầm.
Câu xin vong vị lai lâm
Mọi nơi nâng đỡ, thành tâm cứu người
Cầu xin Tiên Tổ muôn nơi
Phù trì bảo hộ suốt đời cháu con!
Thay lời ước nguyện nước non ?
Con xin kính cẩn lòng son kính ngài!
Chúng con lễ bạc tâm thành, nhất tâm kính lễ,
cúi xin phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
